Schijnconstructie op de arbeidsmarkt

De arbeidsmarkt in Nederland is volop in beweging. Ook zien we dat traditionele vormen van dienstverband steeds meer plaatsmaken voor flexibele werkafspraken, en dat is niet vreemd. De populariteit van freelancen is de afgelopen jaren namelijk sterk toegenomen. Steeds meer mensen kiezen ervoor om als zelfstandige te werken en hun eigen uren te bepalen. De wens om verschillende projecten te combineren, veel autonomie te ervaren en meerdere inkomstenbronnen te hebben, sluit aan bij een nieuwe generatie werkenden die waarde hechten aan vrijheid en zelfontplooiing.

Toch is dit niet alleen een keuze van werknemers, want ook organisaties hebben belang bij flexibel inzetbaar personeel. Ze willen snel kunnen opschalen of juist krimpen, afhankelijk van de economische trends en de groei of krimp van hun organisatie. Door de groei in flexibele werkvormen ontstaan er ook onbedoelde bijeffecten. Schijnconstructies op de arbeidsmarkt zijn voorbeelden van zulke bijeffecten. Wij van Striive vertellen je er graag meer over.

Onbedoelde bijeffecten van deze beweging

De toename van zogeheten schijnconstructies is een van de belangrijkste bijeffecten. Dit zijn samenwerkingsverbanden die op papier lijken te voldoen aan alle wettelijke vereisten, maar in werkelijkheid de grenzen van de wet opzoeken of zelfs overschrijden. Vaak gaat het om situaties waarin een opdrachtgever de indruk wekt dat iemand zzp'er is, terwijl er sprake is van een verkapt dienstverband. Dit kan voordelig lijken voor beide partijen, want de opdrachtgever betaalt minder werkgeverslasten en de freelancer geniet op papier meer vrijheid. Maar schijn kan bedriegen.

Wat zijn schijnconstructies precies?

Bij een schijnconstructie wordt de werknemer niet in loondienst genomen, maar als zelfstandige ingehuurd. Op papier lijkt het dus op een freelancecontract, maar in de praktijk is er sprake van een gezagsverhouding. De opdrachtgever bepaalt werktijden, werkomgeving en verantwoordelijkheden. Verplichtingen als pensioenopbouw, verzekeringen en betaalde vakantiedagen ontbreken dan, wat een vorm van concurrentie op arbeidsvoorwaarden oplevert. Dit soort constructies zijn problematisch, want ze vergroten de onzekerheid voor de werknemer en ondermijnen solidariteit. Ook kan de overheid inkomsten mislopen door het niet afdragen van werkgeverspremies.

Nieuwe wetgeving in Nederland

Eén van de bekendste regels voor freelancers is de wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA), bedoeld om schijnzelfstandigheid tegen te gaan. Deze wet roept nog veel verwarring en onzekerheid op bij zzp n opdrachtgevers. De Belastingdienst heeft verschillende criteria gehanteerd om te bepalen of iemand echt zelfstandige was, maar trad niet altijd handhavend op. Hierdoor ontstond een situatie waarin veel organisaties bleven afwachten en zzp’ers niet weten waar ze aan toe waren.

De overheid werkt momenteel aan nieuwe wet- en regelgeving om schijnconstructies te bestrijden en meer duidelijkheid te creëren. Zo is er sprake van strenger toezicht op gezagsverhoudingen en meer transparantie rond tarieven, zodat de ‘echte’ zelfstandigen kunnen blijven werken en de schijnconstructies sneller aan het licht komen. Deze wetsvoorstellen richten zich op het verduidelijken van wat precies een zelfstandige is, hoe de arbeidsrelatie wordt vormgegeven en welke tariefgrenzen er zijn om kwetsbare werkenden beter te beschermen.

Tariefgrenzen en modelcontracten

In de toekomst kun je als freelancer te maken krijgen met tariefgrenzen die bepalen of je als zelfstandige mag werken. Denk aan een minimumuurtarief, bedoeld om schijnzelfstandigheid aan de onderkant van de markt te voorkomen. Wie structureel voor te lage tarieven werkt, komt over als verkapt werknemer. Tegelijkertijd komen er strengere criteria om te controleren of er daadwerkelijk sprake is van ondernemerschap. Investeer je in je eigen branding, neem je ondernemersrisico en/of heb je meerdere opdrachtgevers?

Om onzekerheid te verminderen, maken freelancers en opdrachtgevers steeds meer gebruik van modelcontracten. Deze contracten zijn door de Belastingdienst getoetst en geven houvast over de rechten en plichten van beide partijen. Let wel op dat modelcontracten geen vrijbrief zijn! De situatie op de werkvloer kan alsnog anders uitpakken dan in het contract staat beschreven. Blijf dus alert en zorg dat je de contractuele afspraken in de praktijk ook nakomt.

Kies voor eerlijkheid boven schijnzekerheid.

Een belangrijke factor is samenwerking tussen alle partijen: de overheid, vakbonden, opdrachtgevers en freelancers zelf. Wanneer er een gedeeld belang is in een eerlijke arbeidsmarkt, kan er pas echt wat veranderen. Daarom is open communicatie zo belangrijk. Vind je als freelancer dat de opdrachtgever eigenlijk te veel sturing geeft? Bespreek dit dan, en stel voor dat je meer vrijheid krijgt in je werkinvulling. Of merk je als opdrachtgever dat je in feite een werknemer-werkgeversrelatie hebt met de ‘zzp'er’? Dan is het beter om de relatie aan te passen naar een vast of tijdelijk dienstverband.

Ook netwerken onder freelancers is belangrijk. Door ervaringen uit te wisselen, leer je van elkaars fouten en successen. Wie weet vind je via een collega-zzp'er of een platform als Striive een nieuwe opdracht die beter bij je past. Denk ook aan het volgen van webinars of informatiesessies over de laatste wijzigingen in de arbeidswet. Hoe beter je op de hoogte bent, des te kleiner de kans dat je per ongeluk in een schijnconstructie belandt.

Bepaal je professionele identiteit

Als freelancer is het goed om helder te communiceren wie je bent, wat je aanbiedt en waarin je gespecialiseerd bent. Een sterke branding en een duidelijke propositie helpen je om zelfstandig te blijven en niet te vervallen in een schijnconstructie. Heb je een eigen website, een professioneel LinkedIn-profiel en werk je aan zichtbaarheid in je branche? Dan is het voor opdrachtgevers meteen duidelijk dat je een echte ondernemer bent en niet slechts ‘uitgeleend’ wordt door een opdrachtgever.

Zorg voor een gezonde bedrijfsvoering

Zelfstandige ondernemers dragen zelf de verantwoordelijkheid voor zaken als pensioenopbouw, verzekeringen en het opbouwen van een buffer. Misschien heb je al eens nagedacht over arbeidsongeschiktheidsverzekeringen (AOV), een beroepsaansprakelijkheids- of een bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering. Door zulke risico’s af te dekken, voorkom je dat je bij ziekte of onvoorziene gebeurtenissen in de problemen raakt. Het is ook verstandig om tijdig te sparren met een boekhouder of fiscalist. Zo ben je zeker van de juiste belastingaangifte en weet je ook hoe je investeringen in je bedrijf kunt aftrekken.

Onderhoud een professioneel netwerk

Een solide netwerk kan je veel opleveren. Je ontvangt tips over interessante opdrachten, krijgt inzicht in marktconforme tarieven en leert over innovaties in jouw vakgebied. Ook kan een netwerk uitkomst bieden bij de valkuilen van het freelancen. Door open over tarieven te praten, voorkom je dat je jezelf onderwaardeert of onbedoeld te hoge bedragen vraagt. Mogelijk vind je via je netwerk zelfs mogelijkheden voor co-creatie, waarbij je samen met andere ZZP’ers een project uitvoert. Dit kan je positie op de markt versterken en je kennis uitbreiden.